برج رادکان مشهد یکی از زیباترین و خلاقانه ترین اختراع بشریت محسوب می شود که بصورت مهندسی معماری باستان نمایانگر ساعات در طول شبانه روز بوده است .

در گذشته های دور که از زمان تولد ماها خیلی دور شویم به این موضوع فکر کرده اید که دنیا بدون زمان چگونه زندگی میکردند . از کجا و با چه برنامه و سبک و سلیقه ای زمانبندی داشتند .

ما دراین محتوا به مواضع مختلف زمان و نقش برج رادکان و نشان دادن زمان در گذشته های دور پرداخته ایم و ارتباط آن را بعنوان نجوم و ستاره شناسی مورد بررسی قرار داده ایم .

برج رادکان | مقدمه

با توجه به موقعیت های فوق العاده عالی شهر مشهد از لحاظ منابع دیدنی تاریخی و باستانی میتوان حس نجوم و ستاره شناسی را به شهر مشهد و استان خراسان رضوی نسبت داد .

داشتن نمادی برای تغییر فصل ها و شروع سال نو در بهاری زیبا آن روزها بر پایه برجی فوق العاده زیبا و دیدنی با قابلیت تغییر فصل و ساعات صورت می گرفت که بنام برج رادکان آن را در جهان محبوب کرد.

برج نجومی رادکان یا به نوعی دیگر میل رادکان در مشهد را که به ثبت ملی هم رسیده یکی از بناهای تاریخی استان خراسان رضوی در شمال شرق کشور ایران می باشد. 

تاریخ را تا ۷۶۱ سال قبل ورق بزنید. حالا، سال ۶۶۰ هجری است و زمان حکومت اسماعیلیان. دورانی که خواجه نصیر، دانشمند جوان توس (مشهد) در کنار تمام فعالیت های علمی و فلسفی اش، سنگ بنای بزرگترین برج نجومی دنیا را هم گذاشته است.

این اثر تاریخی در تاریخ ۱۵/۱۰/۱۳۱۰ با شماره ۱۴۶ در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده است. در بقایای کتیبه بالای برج، بخشی از یک تاریخ (ششصد و …)مشاهده می‌شود. این بنا در فاصله ۷۴کیلومتری شمال مشهد واقع شده است.

میل یا همان برج رادکان مشهد بر دشت میان توس و رادکان سایه افکنده و همتای دیگر آن نیز در کردکوی وجود دارد که به رادکان غربی یا میا غربی رادکان مشهور است.

همین موضوع باعث شده برخی نام برج نجومی رادکان را با راه و مسیر هم پیوند بدانند چنان که «راد» و «رد» در زبان پهلوی به معنای نظم و ترتیب و «رده» آمده و برج نجومی رادکان در مسیر راه و جاده درست همین کار را می‌کند که از نامش پیداست.

برج رادکان | از بنا تا عملکرد برج قسمت یک

برج نجومی رادکان به ۱۲ دیوار خشتی بیرونی با پهنا و بلندی پایه گذاری شده که برج را به ۱۲ بخش ۳۰ درجه‌ای تقسیم می‌شود و هر دیواره ۳۰ درجه از زاویه افق را دربر می‌گیرد.

دو در دیوار مقابل هم ساخته شده و بر دیواره ۳۶۵ ترک نی ستونی وجود دارد که برج نجومی رادکان را به ۳۶ ترک ۱۰ درجه‌ای تقسیم کرده‌است. برج رادکان دارای گنبد مخروطی شکل است که ساختمان آن احتمالاً در سال ۶۰۷ قمری به پایان رسیده‌است.

تاریخ احداث برج نجومی رادکان را ماکس افن برشم آلمانی ۶۰۰ سال و اندی و هرتسفلد ۶۸۰ سال ذکر کرده‌اند. هرتسفلد برج نجومی رادکان را مقبره یکی از حکام مغول می‌داند که برخی وی را امیر ارغون مغول می‌دانند.

گدار مستشرق فرانسوی آن را آرامگاه یک زن و مطلع الشمس آن را از آثاردیلمی‌ها می‌داند. علاوه بر راهنمایی مسافران و مقبره به دلیل وجود منفذهایی به تعداد بروج دوازده‌گانه برخی برای این برج کارکرد تقویم و ستاره‌شناسی نیز قایل‌اند.

برج رادکان ، در روزگار اوج خود، تنها تعیین کننده فصل، سال و نوروز در جهان بوده‌است. نور خورشید طوری می‌تابد که از میان دو در عبور کرده و در نتیجه زمان دقیق شروع این دو فصل را معین می‌کند.

تصویر راست مربوط به شروع زمستان و تصویر چپ مربوط به شروع تابستان است. در زیر گنبد بنا هم ۱۲ دریچه وجود دارد که به منجمان امکان پیدا کردن آغاز ۴ ماه تعیین‌کننده سال یعنی فروردین، تیر، مهر و دی را می‌داد.

برج رادکان | از بنا تا عملکرد برج قسمت دو

به این ترتیب، آن‌ها می‌توانستند شروع هر فصل را با قطعیت اعلام کنند. اما امکانات تشخیصی برج رادکان به همین جا ختم نمی شود ئ از بقه این برج لازم است بیشتر بدانید.

زمانی که خورشید به اوج خود می‌رسد، می‌توان آفتاب و سایه را بر دو دیوار برج دید که به یک اندازه می‌شوند و نیم روز نجومی یا هنگام اذان ظهر را نشان می‌دهند که یکی از ویژگی منحصر به فرد این اثر محسوب می‌شود.

 انتخاب مکان درها، دریچه‌ها در برج اتفاقی نیست، درها درست در راستای طلوع یلدایی (آغاز زمستان) و غروب آغاز تابستان در پهنه برج ساخته شده‌است و این برج تنها برجی است که می‌توان از طریق آن چهار فصل، سال کبیسه و آغاز نوروز را معین کرد.

برج رادکان دارای ویژگی‌هایی است که باعث افتخار ایرانیان بوده و تاکنون علی رغم پژوهش‌های صورت گرفته تنها بخشی از هویت نجومی برج آشکار شده‌است. بدنه این برج بسیار ساده و دارای آجر چینی معمولی است.

دارای تزئینات آجرکاری و گچ بری است. به منظور استحکام بخشی بیشتر حد فاصل بندهای آجرها با فشار انگشت دست به داخل فشرده شده‌است که قابل توجه می‌باشد.

در فواصل معیین سوراخ‌هایی به چشم می‌خورد که جای داربست بوده که در هنگام احداث بنا تعبیه شده‌است. ورودی هلالی شکل آن در ضلع جنوبی گنبد قرار دارد. زیباترین قسمت بنا در بخش فوقانی آن قرار دارد.

عبارتنداز از دو ردیف قطار بندی و دو کتیبه کوفی و پهلوی است که در میان تزئینات آجرکاری و گچ بری که نام بانی و تاریخ ساخت بر آن نوشته شده‌است. طرح داخلی گنبد رادکان مدور و دارای نمایی ساده و اندود گچ و آهک است.

موقعیت اولین تقویم نجومی جهان

این برج در ۴ کیلومتری جنوب شرقی روستای رادکان و در ۴۲ کیلومتری جنوب کردکوی و ۵۴ کیلومتری جنوب غربی گرگان و ۱۱۷ کیلومتری برج گنبد قابوس قرار گرفته است.

برج رادکان در یک منطقه کوهستانی – جنگلی و بر فراز تپه با صفایی که دارای موفقعیت خاص طبیعی و سوق الجیشی است. در دامنه جنوبی سلسله جبال البرز و دره‌ها و تراس‌های حاشیه شمالی رودخانه نکا که از شرق به غرب جریان دارد قرار دارد.

این گنبد در امتداد گنبدهای لاجیم ورسک در کنار شاهراه منتهی به شاهکوه، گردنه شمشیر بر، چشمه علی، جهان نما، بخش یانه سر، بر فراز تپه‌ای که از دور نمایان است، به منظور راهنمایی رهگذران و مسافران ساخته شده‌است.

بر کتیبه‌ای که در زیر گنبد دیده می‌شود، ساخت آن در ۴۰۷ هجری قمری در زمان فرمانروایی اسپهبد ابوجعفر آغاز و در ۴۱۱ هجری قمری بدست احمدبن عمر به پایان رسید.

اعتمادالسلطنه بنا را مقبره یکی از سلاطین یا رجال معتبر و هرتسفلد آن را مدفون ارغون خان (ارغون آغا) متوفا به سال ۶۷۳ دانسته است. گدار مستشرق فرانسوی آن را آرامگاه یک زن و مطلع المشس آن را از آثار دیلمی‌ها می داند.

دونالد ویلبر، این بنا را قدیمی ترین مقبره برجی ایران می داند که نیم ستونهایی در نمای خارجی آن ساخته شده است. به علاوه این بنا را الگوی طراحی برج کاشمر (کشمار) می داند. اما آنچه مسلم است؛ این بنا از آثار قرن هفتم هجری قمری است.

تا چند سال قبل تصور می شد که برج رادکان، آرامگاه یکی از ایلخانیان باشد، اما تحقیقات بعدی باستان شناسان مشخص کرد که این برج بلند با کلاهک جالبش، تنها برجی است که توانایی تعیین چهار فصل، سال کبیسه و آغاز نوروز را دارد.

حضور گردشگری برای بازدید

معماری منحصر به فرد و کارکرد نجومی برج، آن را به یکی از جاذبه‌های مهم گردشگری استان و کشور تبدیل کرده است. به‌طوری‌که هر ماه گردشگران خارجی زیادی از سراسر کشور برای بازدید از برج به چناران سفر می‌کنند.

تاکنون اتباع بیش از ۴۵ کشور عمدتا اروپایی، آمریکایی و جنوب شرق آسیا از برج بازدید کرده‌اند و جالب اینکه در برخی از موارد برج رادکان تنها مقصد گردشگری بوده است. همچنین هر ماه دانشجویان و علاقه‌مندان نجوم برای رصد ستارگان شب را در اطراف برج سپری می‌کنند. 
تبدیل برج به یکی از جاذبه‌های مهم گردشگری استان و کشور باعث شد تا میراث فرهنگی شهرستان، با کمک معاونت محترم میراث فرهنگی استان، با تخصیص حدود ۵۰ میلیون تومان فاز اول محوطه‌سازی برج رادکان را انجام دهند.

متاسفانه در دهه های اخیر تلاشهای بسیاری بمنظور دست یابی به اثار گرانبها و عتیقه احتمالی پای برج انجام شده که باعث تخریب بخش هایی از برج شده و از همه بدتر تلاش هایی با هدف نابودی کامل برج رادکان شده است.

در حال حاضر از شما همسفران و سفر دوستان و علاقه مندان به آثار تاریخی خواهشمندیم در صورتی که نسبت به مطالب خود دیدگاهی دارید همانند محتوای منطقه ییلاقی شاندیز دارید باما درمیان بگذارید .

ما در قسمت معرفی آثار تاریخ و دیدنی های شهر مشهد با اجرای تور مشهد زمینی ، اجرای تور مشهد هوایی و اجرای تور مشهد ترکیبی توانسته ایم با توجه به زیبایی هایی که در تلاش معرفی هستند سهم برای خود داشته باشیم.

همچنین با توجه به بستر موجود در ایرونا و میل و علاقه همکاران ما در این زمینه همواره برای بازدید از هر منطقه ابتدا خودمان به آنجا سفر میکنیم و از اطلاعات آن تحقیقات لازم را بدست می آوریم و سپس بشما اطلاع میدهیم .